Embedded Files
Hevêdî aşiretinin kökeni hakkında farklı görüşler mevcuttur. Bazı kaynaklar, aşiretin Irak’ın Süleymaniye bölgesinden Besni’ye göç ettiğini ve 16. yüzyıldan itibaren Adıyaman, Diyarbakır, Malatya, Maraş, Antep ve Halep gibi Osmanlı eyaletlerinde kaydedildiğini belirtir. Osmanlı kayıtlarında “Ekrâd Taifesi” (Kürt topluluğu) olarak tanımlanan Hevêdîler, özellikle Besni’nin kuzeyinde, 1844’te “Hevîdî Nahiyesi” adıyla idari bir bölgeye dönüştürülmüştür. Bu nahiye, Birişme, Boncuk, Uzunkuyu, Suvarlı gibi 19 köyü kapsamaktaydı.
Bazı anlatılar, aşiretin 1718 yılında Osmanlı’nın Lale Devri’nde, Adıyaman’ın Besni ilçesine gönderilen yedi süvariyle (dördü Kürt, ikisi Arap, biri Türk) kurulduğunu ve Suvarlı köyünün bu nedenle adlandırıldığını iddia eder. Ancak bu anlatı, tarihsel olarak tartışmalı olup geniş bir araştırma gerektirir.
Hevêdî aşiretinin kökeni konusunda tartışmalar da vardır. Bazı kesimler, aşiretin Kürt kimliğini vurgularken, diğerleri (özellikle Avşar Türkmenleriyle ilişkilendiren kaynaklar) Hevêdîlerin Türkmen kökenli olduğunu ve Avşar boyuna bağlı olduğunu öne sürer. Ancak, Osmanlı arşivleri ve yerel kaynaklar, Hevêdîlerin Kürt kimliğini daha baskın şekilde tanımlar.
Coğrafi Dağılım ve Nüfus
Hevêdî aşireti, Türkiye’nin 49 ilinde varlık göstermektedir ve toplam nüfusunun 3 milyon civarında olduğu belirtilmektedir. Diyarbakır’ın Kulp ilçesinde 33 köyü bulunan aşiret, Adıyaman’da 19 köy, Malatya’da 1500 hane ve diğer bölgelerde 100’den fazla köyde yaşamaktadır. Aşiret, 216 farklı soyadına sahiptir ve geniş bir sosyal ağ oluşturur.
Sosyo-Kültürel Yapı
Hevêdî aşireti, İslam’a hizmet eden âlimler yetiştirmesiyle de bilinir. Aşiret, tarih boyunca hem dini hem de sosyal alanda etkili olmuştur. Kulp’ta, Güleç (Şavuşan) mahallesine bağlı çok sayıda mezra (Taxa Boto, Mala Musa, Mali Evdo gibi) Hevêdî mensuplarına aittir. Aşiret, özellikle Kürt kültürü ve geleneklerini koruma konusunda güçlü bir kimliğe sahiptir. Bazı köylerde Yezidi inancının etkileri de görülse de, çoğunlukla Sünni Müslüman’dır.
Tarihi Rol ve Katkılar
Hevêdî aşireti, Osmanlı döneminde ve Kurtuluş Savaşı’nda önemli roller üstlenmiştir. Adıyaman Besni’de, aşiretin ileri gelenlerinden Şıh Mehmet Ağa’nın torunu Hasan Bey, Kurtuluş Savaşı’nda Kuvâ-yı Milliye lideri olarak Antep ve Maraş savunmalarında önemli katkılar sağlamıştır. Hasan Bey, Fransız işgaline karşı gece baskınlarıyla ün kazanmış ve Atatürk’ten tebrik almıştır. Ayrıca, Senem Ayşe adlı bir kadın lider, Hevêdî aşiretinden çıkarak Maraş ve Antep savunmalarında yer almıştır.
Bununla birlikte, bazı kaynaklar Hevêdîlerin Kürt milliyetçiliğiyle ilişkilendirildiğini ve Osmanlı’ya karşı isyanlarda yer aldığını öne sürer. Örneğin, 1946’da Qazi Muhammed’in İran’daki Mahabad isyanına destek için aşiret reislerinden Simko Ağa’nın 600 gönüllüyle katıldığı belirtilir.
Tartışmalar ve Kimlik
Hevêdî aşireti, kimlik konusunda çelişkili söylemlere konu olmuştur. Bazı Türk kaynakları, aşireti Avşar Türkmenleriyle ilişkilendirirken, Kürt kaynakları ve Osmanlı arşivleri, Hevêdîlerin Kürt kökenli olduğunu vurgular. Bu tartışma, özellikle sosyal medya platformlarında ve tarihsel anlatılarda sıkça gündeme gelir. Aşiret mensupları, genellikle Kürt kimliklerini ön planda tutar ve “Türkleştirme” iddialarına karşı çıkar.
Ebu Abdullah Hüseyin Veya Bâd b. Dûstek 983-1085 Yılları Arasında Hüküm Süren Mervani Devleti Kurucusu Olan Kürt Hükümdar ve Komutandır.[1][2] Kürtlerin Humeydiye (Hevedî) Aşireti Çârbuhtî[3] Oymağına Mensuptur.[4] Adı Bâz, künyesi Ebu Şucâtır. Ebu Abdullah Hüseyin Bâd b. Dostık, Bâz’ın kardeşidir. Mervanilerin kurucusu Ebu Abdullah el-Hüseyn bin Düstek el-Baz el-Kürdî el-Humeydî[5] Bad, silahlandı ve bir savaş şefi oldu, popülerlik kazandı onuncu asrın ortasından itibaren Doğu Anadolu'da fetihlere girişti. İlk önce güneyden gelerek Erciş'i ve çevresindeki müstahkem (sağlam) mevkileri aldı. (Bad), nüfuzunu kuvvetlendirerek, Büveyhiler’in hakimiyetindeki Diyarbakır ve Silvan ve Nusaybin'i ele geçirdi.[6]
Önemli Noktalar
Merkez: Diyarbakır Kulp ve Adıyaman Besni.
Nüfus: Yaklaşık 3 milyon (tahmini). Hevedan Aşireti Nüfus: 3 Milyon
Köy Sayısı: 100’den fazla, özellikle Kulp’ta 33, Besni’de 19 köy.
Kimlik: Çoğunlukla Kürt-Sünni, bazı köylerde Yezidi etkileri.
Tarihi Katkılar: Kurtuluş Savaşı’nda Kuvâ-yı Milliye’ye destek, Osmanlı döneminde idari nahiye statüsü.
Liderler: Hasan Bey, Senem Ayşe (Kurtuluş Savaşı), Simko Ağa (Mahabad isyanı).
Hevêdî aşireti, hem tarihsel hem de güncel bağlamda, Türkiye’nin sosyal ve kültürel yapısında önemli bir yer tutar. Daha fazla bilgi için Osmanlı arşivleri, yerel tarih çalışmaları veya Hevêdî Dernekleri ile iletişime geçilebilir.
Kürt-Sünni (Hevêdi)
Osmanlı döneminde Besni'nin kuzey kesimini kapsayan Hevidi nahiyesi merkezi idi.
Tarihçiler; 1844 tarihli nüfus sayımında Hevîdî cemaatinin yaşadıkları yerler “Hevîdî Nahiyesi”ne veya başka bir ifade ile “Hevîdî Aşireti Nahiyesi”ne dönüştürülmüş ve nahiye kapsamına 19 köy alınmıştır. Bunlar; Birişme, Boncuk, Cencere, Eskiköye tabi Birişme (ayrı bir köy), Gedikli, Karakuyu, Kevcâllı, Berekâtlı, Eskiköy, Kızoğlan, Kitiş, Kocapîrlî, Mâmadik, Nâsırlı, Sarıyaprak, Sîvârlı (Suvarlu), Sugözü, Uzunkuyu ve Zirce köyleridir. Daha sonra 10 köy daha oluşmuştur.
Hevedi aşireti ile ilgili en erken belge İbni Farqini'nin Silvan tarihidir. Buna göre Cizreli Suleyman Baz'ın 6 oğlundan biri Hevedi aşiretinin genel lideri kabul ediliyor. Hevediler kendilerı için bu nedenle Sılemani/Suleyman oğulları der. Şerefname'de Hevediler 10. yy'da Mervani beyliğini oluşturan 6 kürd aşiretinden biri olarak anılır. kaynak;Besnili Haco Besni ilçesinde eski Besni diye bilinen Aşağı Şehir bölgesi tamamen Türkmenlerin yerleştiği bir coğrafyadır. Besni'nin şimdiki yeri Orta Şehir diye anılır. Yukarı Şehir ise Sarhan Mahallesi'nin olduğu yerdir. Orta ve Yukarı Şehirler yine Yerli diye anılan Türkmenler'in yaşadığı yerlerdir. Kaynak: Celal Toprak
Suvarlı, Adıyaman'ın Besni ilçesine bağlı bir beldedir. 1885" te Hevidi (idari bölge) [ Kürd hevidî/hevidan "aş."
Kürd yerleşimi (Hevêdi aşireti). Osmanlı döneminde Hevidi nahiyesi merkezi idi.
Bucak; Adıyaman iline bağlı olup Gaziantep, Kahramanmaraş ve Adıyaman illerinin birleştiği noktada bulunur. Suvarlı köyü, 1700'lü yılların başında 7 kişilik süvari birliği tarafından kurulmuştur.
Mahalleler: Adalet Mah. Hürriyet Mah. Cumhuriyet Mah.
7 OSMANLI SÜVARİSİNİN TORUNLARI
7 OSMANLI SÜVARİSİNİN TORUNLARI
Hevêdî aşireti günümüze kadar varlığını sürdürmüş, Türkiye’nin ve Orta Doğu‘nun büyük aşiretlerinden biridir. Hevêdî kelime anlamı kürtçede ‘Beklenen’ anlamı olan ‘Hevêdî’ gelmektedir.
Bir çok yerde Hevidan, Hevedan adları kullansa da gerçek ismi Hevêdî’dir.
1718 yılı Temmuz ayında Osmanlı Devletin padişahı III. Ahmet’in Avusturya ile imzalanan Pasarofça Antlaşması ile başlayan lale devri başlamıştır. Osmanlı’nın savaşta uzakta kalması her yerde barışçıl davranması bazı yerlerde azgınlıklar başlamıştır. Bu bölgelerden biride Adıyaman ilinin Besni ilçesidir.
Besni köyünün Uzunköyünde yaşayan Ermenilerin orada yaşayan Kürt halkına zülüm etmeye başlamıştır. Kürt yöneticileri sıklıkla durumu Osmanlı’ya şikayet etse de bu duruma bir türlü çözüm bulunamamıştır. Bu durum son olarak III. Ahmet’in sadrazamı olan kavanoz Ahmet Paşa’nın kulağına gitmiştir. Ahmet Paşa emriyle yedi Osmanlı Süvarisi Adıyaman‘a gönderilmiştir. Bu yedi Süvaride 4 tanesi Kürt ve akrabadır. 2’si Araptır. Biri de Türk’tür. Süvarilerin gelme amaçları Adıyaman‘a yerleşmeleri ve oradaki zülmü azaltmasıdır. Emri alan 7 kişilik süvariler, Adıyaman Besni‘ye gelip Suvarlı köyünü kurmuşlardır. Onun için köyün ismi Suvarlı olmuştur. Hevêdî Aşireti 7 süvari de oluştuğunu, 4 suvarı Kürt, 2 Süvarı Arap ve 1 suvarı Türk olup, şu an Hevêdî aşireti Kürttür. Acaba Arap ve Türk Hevêdî'ler Kürtleşti mi? bununla ilgil geniş bir araştırma gerektirir.
Orada yaşayan halk, beklediğimiz askerler geldi onlara Hevêdî (Heviyame) beklediğimiz ismi vermişlerdi. Bu bilginin kaynağı Suvarlı köyü tarihçesinden inceleyebilirsiniz. Ayrıca 1729 yılında Osmanlı matbaasında basılan ilk eser olan el cevherinin yazdığı VanKulu lügatı eserinde Hevêdî aşireti kelimesinin ‘Beklenen’ anlamda yazdığını görürsünüz. Kaynak:Mekan Dursun
Hevêdî aşireti yıllar geçince o yedi süvariden aşiret çoğalmış ve Besni başta olmak üzere Türkiye’nin her yerine yayılmışlardır.
Hevêdî Aşireti sadece Türkiye değil, akrabaları Süriye, Irak ve İran'da da vardır.
Hevêdî aşireti liderlerinden Temo’nun başarısı
Hevêdî aşireti liderlerinden Temo’nun başarısı
Hevêdî aşiretinin liderlerinden Cemil’in oğlu I.Temo ağa, Adıyaman Besni‘den Van’a gitmeye karar verir. Van’a gider İslam’a göre yaşadığı için sürekli Ermeniler tarafından rahatsız edilir. Bir Ermeni tayfası Temo’nun kapısına dalıp burayı terk etmesini ister. yoksa aileni öldürüp seni de Şeytan kayalıklardan aşağı atacağız. der Temo düşünür, çaresiz çocuklarını alıp kulpa yerleşir. Orada Çemi Goderne’ye yakın yerde yerleşir. Besni’de olan, Cemil bey, oğlu Temo’nun sürgün edildiğini duyunca kahrolur. Akrabası olan Sarıağaya haber salar. Kızı Fatoş’u diğer oğlu Araba vermesini ister. Arap biraz topaldır. Gözünde biraz sıkıntı vardır. Ama dinçtir. Sarıağa istemese de kızı verir. Arab’ın Fato’dan (Fatma) dokuz oğlu olur. Bunların en büyüğü yine ismi TEMO koyarlar. Zaman gelir TEMO büyür. Yağız bir delikanlı olur.
GENÇ TEMO AMCASI TEMO’NUN İNTİKAMI İÇİN YİNE VAN’A GİDER.
GENÇ TEMO AMCASI TEMO’NUN İNTİKAMI İÇİN YİNE VAN’A GİDER.
1750 yılında Adıyaman‘dan Van’a gider. Temo artık aşiret lideridir. Temo’nun cesareti ile aklıyla sivri zekası ile Temo, Arap‘ın oğlu Cemil’in torunudur. Amcasının Van’da bıraktığı topraklara geri dönmek ister. Babası karşı çıksa da Temo inat eder, yanına atı Zeryana binerek Van’a gider Bir zaman sonra şeytan vadisine gelir. Bir Ermeni evine el koyar. Etrafta toplanan Ermenilere arkasında 200 süvari ile geldiğini söyler. Her gün kasabada 200 yemek getirir. Civardaki Müslüman köylere dağıtır. Ermeniler Temo’nun 200 süvarisi olduğuna inanırlar. Oraları terkederler. Ermenilerle mücadele eder ve birkaç köyü ele geçir.
İşte TEMO’nun cesareti ve sivri zekası sayesinde Hevêdî’lerin Van Muradiye ilçesinde Goderme, Devetaş, Gümüştepe, Görecek ve Gülüçimen köyleri ele geçirmiştir. O köylerde çocukları olur.
Bismil merkezde ve Uğurlu, Çavuşlu, Koğuk köyü ‘Hevêdî’ köyleridir.
Hevêdî ‘ler işte bu 7 suvarıde çoğalmıştır. Arap‘ın biri lakabı ensardır.
Hevêdî aşireti Türkiye’nin 49 ilinde yaşayıp toplam 1 milyon 400 bin nüfusa ulaştığı, Hevêdî Dernekleri ifade ediliyor. Türkiye de Hevêdî aşiretinin 216 soyadına sahip olup, Kulp ilçesinde 33 köyü vardır. Hevêdî aşiretinde büyük âlimler çıkmıştır. İslama hizmet etmişlerdir. Toplam 100 köyden fazla köyleri vardır.
Bu bilgiler Kürtçe Klam'da alıntı yapılmıştır. Çok sayıda Klam vardır.
Hevêdî aşiretinin nasıl diğer yerlere yerleştiği konusunu anlatırsak uzun olur.
Page updated
Google Sites
Report abuse